Po bezpotomnej śmierci w roku 1572 Zygmunta Augusta szlachta stanęła przed trudnym wyborem. Dziedziczny za Piastów tron polski stał się elekcyjny już po śmierci Ludwika Andegaweńskiego kiedy to królem obrano Jadwigę. Na sejmie konwokacyjnym w podwarszawskiej wsi Kamień (06-28.01.1573) ustalono, że na czas bezkrólewia (interregnum) władzę sprawował będzie Prymas (w 1572 Jakub Uchański) tytułowany interrexem, wyposażono go w prawo zwoływania zjazdów oraz mianowania i koronowania króla. Wybór władcy miał się dokonać przez powszechne głosowanie szlachty, czyli w wyniku elekcji viritim, o co szczególnie zabiegał Jan Zamojski. Kandydat do tronu przed ogłoszeniem musiał zaprzysiąc poszanowanie przywilejów i wolności szlacheckich (artykuły henrykowskie). Wygaśnięcie męskiej linii Jagiellonów spowodowało, że o koronę polską ubiegać się zaczęli: brat króla Francji Henryk de Valois, car moskiewski Iwan Groźny, syn cesarza Maksymiliana Habsburga Ernest oraz Stefan Batory. Zwyciężył Henryk Walezy, zaprzysiągł podstawowe zobowiązania władcy i objął rządy w kraju. Szlachta narzuciła mu warunki, tzw. pacta conventa czyli zobowiązania, jakie musi wypełnić w czasie panowania. Henryk złożył obietnice, prawdopodobnie nierealne: np: wybudowanie własnym kosztem floty polskiej. Po czterech miesiącach panowania Henryk uciekł z kraju na wieść o śmierci brata, króla Francji. Kolejnym władcą została wybrana Anna Jagiellonka - siostra Zygmunta II Augusta i ostatnia z rodu Jagiellonów a jej mężem i faktycznym władcą został Stefan Batory. Część magnaterii nie uznała tego wyboru i ogłosiła królem cesarza Maksymiliana II, jednak cesarz wkrótce zmarł. Rządy księcia Siedmiogrodu miały przynieść poprawę stosunków z Turcją. Batory przez całe życie prowadził rządy silnej ręki (słynna sprawa ścięcia za zdradę Samuela Zborowskiego). Władca nie zgadzał się by ktokolwiek stał nad nim: "...człowiekiem wolnym urodziłem się(...) zanim do tej ziemi przybyłem. (...) Wy sami mi włożliście mi koronę na głowę. Jestem więc waszym rzeczywistym, a nie malowanym monarchą i nie ścierpię żeby kto nade mną panował. (...) tak strzeżcie wolności waszej, aby się w swawolę nie przerodziła". Panowanie władcy wypełniły wojny z Rosją (oblężenie Pskowa, w których odzyskał Inflanty. polityka zagraniczna króla opierała się na podbiciu kraju carów i wspólnymi siłami Rzeczypospolitej i Rosji wyzwoleniu Węgier z panowania tureckiego. Władca zreformował armię, tworząc piechotę wybraniecką, liczącą 3 tysiące żołnierzy. Po śmierci Iwana Groźnego władca próbował wykorzystać sytuację do podboju Rosji, jednak planom tym sprzeciwił się sejm.
W 1587 roku na tron wybrano Zygmunta Wazę (wnuka Zygmunta Starego). W czasie jego rządów odzyskano Smoleńsk i Ziemię Siewiersko-Czernichowską oraz prowadzono wojnę ze Szwecją o sukcesję w tamtym kraju. Rządy Zygmunta przyniosły utratę wiekszości Inflant. Kolejny władca również pochodził z dynastii Wazów, był to Władysław IV Waza, syn Zygmunta III. Pod koniec jego życia wybuchło największe powstanie kozackie w historii Polski. W 1648 rządy objął jego brat Jan II Kazimierz (ex-kardynał). W tym czasie utracono ostatecznie Inflanty i zwierzchność nad Prusami Książęcymi. W 1667 podpisano traktat andruszowski, który oddał Rosji Smoleńsk i Kijów razem z większością Ukrainy. Po abdykacji Jana Kazimierza pierwszy raz wybrano na tron Polaka, był nim syn Jeremiego Wiśniowieckiego, Michał Korybut Wiśniowiecki. W czasie jego nieudolnych rządów utracono na rzecz Turcji Podole. Kolejny władca to również Polak - Jan III Sobieski - jeden z najwybitnieszych władców. Za jego panowania prowadzono udane wojny z Turkami w tym wyzwolenie Wiednia.
Za rządów jego następcy Augusta Mocnego z dynastii Wettinów podpisano pokój w Karłowicach z Turcją(1699) i odzyskano Podole. Ten okres przyniósł powolną odbudowę gospodarki i dalszą utratę pozycji międzynarodowej. August II został zdetronizowany przez Szwedów w czasie wojny północnej i zastąpiony przez Stanisława Leszczyńskiego. August II wrócił na tron po klęsce Szwecji w wojnie z Rosją jego następcą został Stanisław Leszczyński lecz wybór ten nie spodobał się Rosji i dokonano kolejnej elekcji Augusta III z dynastii Wettinów. Jego panowanie to najdłuższy okres pokoju w I Rzeczypospolitej. Do głosu doszedł wówczas pacyfizm szlachty, która widziała przyszłość państwa w zachowaniu neutralności, a słabość Rzeczypospolitej miała w ich oczach uratować kraj przed zakusami sąsiadów. Zobacz więcej: Polska w czasach saskich.
Za początek Oświecenia w Polsce uważa się rok 1764. Po śmierci Augusta III w granice Rzeczypospolitej wkroczyła armia rosyjska. W jej asyście nieliczna szlachta wybrała królem Stanisława Augusta Poniatowskiego, który rozpoczął wprowadzanie w Polsce reform oświeceniowych, których zakres określała jednak Rosja poprzez swoich ambasadorów. Od 1768 Polska stała się formalnie protektoratem rosyjskim w którym wprowadzono reformy gospodarcze i próbę reformy systemu edukacji, wobec kasaty zakonu jezuitów. Za panowania Stanisława Augusta odbył się Sejm Czteroletni, który uchwalił Konstytucję 3 Maja, przywracającą formalną suwerenność Rzeczypospolitej. Panowanie ostatniego elekta to trzy rozbiory Polski, wskutek których Polska zniknęła z mapy politycznej Europy.
Królowie elekcyjni:
